Nieuw wetsvoorstel geeft minister vrijbrief voor vergaand doorlichten burgers

Minister Dekker (VVD)  heeft een wetsvoorstel gepubliceerd dat belangrijke principes van de huidige privacywet grotendeels buiten werking stelt. Alle beschikbare relevante gegevens bij zowel overheid als bedrijven en instellingen kunnen straks voor elk denkbare overheidstaak worden gekoppeld om mensen door te lichten.

Het parlement krijgt daarbij geen inspraak
Op dit moment mag de overheid alleen gegevens gebruiken voor specifieke doelen en als dat absoluut noodzakelijk is. Met dit wetsvoorstel wordt dat omgedraaid. Het uitgangspunt voor het gebruik en delen van gegevens gaat van “nee, tenzij de noodzaak is aangetoond” naar “ja, tenzij er grote bezwaren zijn”. Alle gegevens mogen zo in principe voor elke controlerende taak van de overheid worden ingezet, ook als ze voor een heel ander doel zijn verzameld en ook als ze bij andere (private) organisaties liggen.

De minister komt hier nu mee, omdat de nieuwe Europese privacywet AVG dit via een achterdeurtje mogelijk maakt. Volgens artikel 6, lid 3 AVG mogen gegevens ook voor andere doelen worden gebruikt als daar maar een wettelijke regeling voor is. Dit achterdeurtje is op voorstel van de Nederlandse regering in de wet gekomen.
Doorlichten

De belangrijkste reden voor dit wetsvoorstel is om meer ruimte te scheppen om burgers en bedrijven beter te kunnen controleren. Straks kunnen op elk denkbaar gebied waar de overheid een controlerende taak heeft, de gegevens van elke denkbare partij, ook van private bedrijven en instellingen, aan elkaar worden gekoppeld. Vervolgens wordt afwijkend gedrag gedefinieerd met bijbehorende criteria. Iedereen die binnen deze criteria van afwijkend gedrag valt, wordt er door het algoritme uitgepikt waarna opsporingsbeambten deze mensen nader onder de loep nemen.

Het algoritmen en de criteria die gebruikt worden om mensen eruit te pikken blijven geheim.
D66, GroenLinks en de SP vinden dat een probleem, omdat algoritmen door mensen worden gemaakt en daardoor fouten en vooroordelen bevatten. Dit kan leiden tot onterechte verdachtmaking van mensen en discriminatie van bepaalde groepen. Minister Dekker (VVD) heeft al laten weten dat de algoritmen desondanks geheim blijven en dat mensen naar de rechter kunnen stappen als ze denken dat ze onrechtmatig behandeld worden.

SyRI
Het eerste samenwerkingsverband dat al op deze manier werkt, is het zogeheten SyRI-systeem. Met dit systeem worden gegevens van maar liefst 17 aandachtsgebieden over burgers samengevoegd om hen door te lichten op mogelijke fraude met uitkeringen of toeslagen.

Over SyRI is veel onrust ontstaan vanwege de onbegrensde verzameling gegevens die aan elkaar wordt geknoopt. Burgerrechtenorganisaties, waaronder het Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten (NJCM) en Stichting Privacy First hebben daarom de staat voor de rechter gedaagd.

Met deze nieuwe wet zullen er vele SyRI-achtige systemen ontstaan voor de verschillende controlerende taken die de overheid uitvoert, zowel bij de landelijke overheid als bijvoorbeeld bij de gemeenten. Het kan met dit wetsvoorstel overal voor worden ingezet ter controle “op de naleving van wetten en voorschriften”. Speciaal genoemd worden onder andere de controle op belastingheffing, op uitkeringen, op toeslagen, op subsidies, op het gebruik van voorzieningen, voor het handhaven van de openbare orde en het opsporen van verdachten.
Geen inspraak parlement

In dit wetsvoorstel is vrijwel niets concreet ingevuld of afgebakend.
Alles kan op een later moment met een Algemene Maatregel van Bestuur door de minister zelfstandig worden ingevuld. Of het nu gaat om het specifieke doel waarvoor gegevens uitgewisseld worden, om welke gegevens het gaat, welke organisaties mee doen of de bewaartermijnen van gegevens, alles is vrij door de minister in te vullen.

Op deze manier geeft dit voorstel de minister een algemene vrijbrief
Om mensen en bedrijven zelfstandig door te lichten op geheime criteria. De minister hoeft nergens aparte instemming meer van het parlement voor te vragen als deze wet van kracht wordt. Zo stelt het kabinet met deze algemene vrijbrief het parlement op dit gebied nu en in de toekomst buiten werking.

Consequenties niet te overzien
Vanwege de open formulering is het voor zowel de Eerste als Tweede Kamer onmogelijk om de reikwijdte en de consequenties van dit wetsvoorstel te overzien. Worden burgers straks op elke activiteit of gedraging doorgelicht? Het parlement kan onmogelijk vooraf vaststellen of dat telkens wel voldoende noodzakelijk is, zoals dat volgens onder andere de Grondwet wel moet worden aangetoond. Het wetsvoorstel geeft verder geen enkel inzicht waarom het noodzakelijk is om het doorlichten van burgers zo vergaand met een algemene vrijbrief in te richten.

Tot slot
Dit wetsvoorstel gaat zo ver over de grenzen van vrijheid en privacy in onze samenleving, dat dit voorstel geheel van tafel moet. Ons advies aan het parlement is dan ook om zichzelf niet buiten werking te laten zetten. Neem geen wet aan die de overheid een vrijbrief geeft om mensen op elk denkbaar gebied door te lichten. Mocht er een noodzaak zijn om dat op een specifiek gebied te doen, dan dient de minister daarvoor fatsoenlijk langs het parlement te gaan, zodat men bij ieder voornemen van tevoren weet waar men toestemming voor geeft.

Bron: Privacy Barometer
https://www.internetconsultatie.nl/wgs
http://www.privacy-regulation.eu/nl/artikel-6-rechtmatigheid-van-de-verwerking-EU-AVG.htm