Isis, wie is dat eigenlijk?

Tegenwoordig veroorzaakt de naam ISIS vooral ophef, de naam van de Egyptische Godin en de afkorting voor de terroristische organisatie is hetzelfde ( (Islamitische Staat in Irak en al-Sham)

Maar wie was zij ?

Volgens de Heliopolitaanse scheppingsmythe is Isis de dochter van de aardgod Geb. Haar moeder was de hemelgodin Noet. Isis is de zuster én echtgenote van de god van het dodenrijk Osiris; dit komt voor ons raar over maar voor de oude Egyptenaren was dit een volstrekt normaal gebeuren.

Isis is vooral te herkennen aan de troon die zij boven op haar hoofd draagt. Dit hiëroglief, want dat is het in feite, staat voor haar naam. Vanaf de 18de dynastie verschijnt ze echter ook regelmatig met de koeienhorens op haar hoofd met daartussen de zonneschijf geklemd.

In het graf van Nefertari, de favoriete echtgenote van Ramses II, wordt Isis afgebeeld met de troon op haar hoofd, maar is ze ook te zien met de koeienhoorns met daartussen de zonneschijf. Echter in de Hathortempel te Dendera, die stamt uit de Late Tijd, is een combinatie hiervan te zien. We zien Isis die de zonneschijf tussen de koeienhorens op haar hoofd draagt, met bovenop een klein troontje.

Samen met Osiris, de god van het dodenrijk, krijgt Isis een zoon,Horus, de god van het koningschap en de hemel. Door deze geboorte wordt Isis als het ware de symbolische moeder van de farao op aarde. In het oude Egypte werd de regerende farao namelijk beschouwd als een god, en daarom gelijkgesteld aan Horus. Zodra de farao overleed werd hij een Osiris.

In de loop van de tijd ontwikkelt Isis zich ook geleidelijk tot de beschermster van de overledenen. Steeds vaker zien we haar met gespreide armen, al dan niet voorzien van veren, beschermend afgebeeld op sarcofagen, meestal vergezeld door haar zusters Nephtys, Selket en Neith. Er zijn ook voorstellingen van het Dodenboek te zien waarbij Isis en Nephtys zich ontfermen over de liggende mummie van de dode.

Isis staat dan aan het ‘voeteneind’ van het leeuwenbed waar de mummie op ligt en kijkt als het ware de mummie aan. In deze voorstellingen kan Isis een hele andere verschijningsvorm aannemen, namelijk die van een roofvogel, de wouw.

Ondanks het feit dat Isis steeds belangrijker werd, zou het tot in de 30^ste dynastie duren voordat er werd begonnen aan de bouw van de twee belangrijkste tempels die met name aan deze godin gewijd waren.

Onder het bewind van Nectanebo I werd gestart met de bouw van een tempel op het eiland Philae. Deze werd verder uitgebreid in de Ptolemaeïsche en de Romeinse Tijd. In de oostelijke delta bij Behbeit el-Hagar begon Nectanebo II ook aan de bouw van een heiligdom voor Isis. Deze werd door Ptolemaeus III voltooid.

De godin en cultus
Isis genoot  wijde verering genoot in de oudheid. Haar verschijningsvorm en rituelen verschilden vaak van plaats tot plaats. Isis was de godin van (onder meer) slaven, zondaars, maagden en zeelieden. Ze werd geassocieerd met moederschap en huwelijk, maar ook met magie en mystiek.

Haar verering behelsde inwijdingsrituelen waarbij de geïnitieerde een persoonlijke band met de godin aanging die tot in het hiernamaals bleef bestaan. De volgelingen streefden naar het verkrijgen van kennis en hadden dikwijls een henotheïstisch wereldbeeld, waarin Isis de belangrijkste godin was. Mede vanwege de mysterieuze rituelen, de belangrijke positie van vrouwen en de Egyptische oorsprong, was de cultus verdacht voor veel Romeinen, waaronder keizer Augustus.

De Isisreligie
In de klassieke oudheid was de Isisreligie enorm populair en wijdverspreid over de gehele mediterrane wereld. Vanuit Egypte had Isis haar weg buiten de oevers van de Nijl gevonden. Haar tempels behoorden in de Romeinse tijd zelfs tot de opera publica. Elke nederzetting diende een heiligdom voor de godin Isis te hebben, wat ertoe leidde dat de Isisreligie zich al snel over de gehele Romeinse wereld verspreidde. Restanten van tempels zijn op veel plaatsen in Europa teruggevonden. Niet alleen in Griekenland en in Italië (onder andere op Sicilië, in Pompeii en Rome) maar ook in Duitsland, Oostenrijk (Wenen), Nederland (Maastricht), Engeland (Londen) en natuurlijk in Frankrijk. . Bovendien was de Isistempel in Parijs het belangrijkste religieuze centrum buiten Egypte dat in nauw contact stond met de Isistempel op het eiland Philae in het zuiden van Egypte. Een gegeven dat in de orale traditie in Egypte nog steeds wordt doorgegeven en mij iedere keer ter ore komt als ik de tempel bezoek.

Isis wordt verdreven
Aan het eind van de vierde eeuw verandert echter alles. Het christendom wordt door de Romeinen tot staatsgodsdienst verheven. De Isisreligie moet het veld ruimen. Alles wat niet past binnen de nieuwe religie, wordt geëlimineerd, gedemoniseerd of ontkracht. Door middel van herhaling wordt de heersende visie bevestigd en bestendigd en ontstaat een nieuwe, gecreëerde waarheid. Elke herinnering aan Isis moet vernietigd worden, zodat nooit zichtbaar zal worden hoe schatplichtig het opgelegde christendom aan de Isisreligie is. Doordat onze westerse geschiedenis een zeer sterke christelijke kleuring draagt, is de herinnering aan de grootsheid van Isis vervlogen en menen sommigen dat zij slechts een mythe is. Uiteraard wordt dit versterkt door de wereldwijde dominantie van de drie monotheïstische godsdiensten. Jodendom, christendom en islam hebben geprobeerd Una, quae es omnia, Dea Isis het zwijgen op te leggen.

Zelfs toen grote delen van het Romeinse rijk en Egypte waren bekeerd tot het Christendom hield haar cultus stand. De Isis-cultus was in de Romeinse tijd omstreden vanwege het vermeende on-Romeinse karakter en de mysterieuze (seksuele) rituelen die er plaatsvonden.

Talloze voorstellingen zijn er van Isis te vinden, op wanden van tempels, graven maar ook op sarcofagen en mummiekisten.

Isis is de ‘Ene die Alles is’, zoals Apuleius haar noemt. Isis stelt zich daar als volgt voor:

Ik ben Moeder van de wereld,
meesteres van het totaal der elementen,
oorsprong en begin der eeuwen,
hoogste der godheden,
koningin der schimmen,
eerste der hemelingen,
eenvormig gedaante van goden en godinnen.
Mijn wil is wet in lichtende hemeltoppen,
heilzame zeebriezen en trieste onderwereldstilten;
mijn enkelvuldige macht wordt onder meervoudige gedaanten,
velerlei riten en menigvuldige namen
over gans de wereld vereerd.
De Phrygiërs, eerstgeborenen onder de mensen,
noemen mij moeder der goden, godin van Pessinus,
de Atheners, oudste bewoners van hun grond,
noemen mij de Cecropische Minerva,
de zee-omspoelde Cyprioten
noemen mij de Paphische Venus,
de pijldragende Kretenzers de Dictynna Diana,
de drietalige Siciliërs de stygische Proserpina,
de Eleusiniërs de oude godin Ceres,
voor sommigen ben Ik Juno,
voor anderen Bellona,
voor weer anderen Hecate
of ook wel Ramnusia.
Maar de Ethiopiërs,
die door de eerste stralen van de Zonnegod
na zijn opkomst worden beschenen,
en de Egyptenaren,
die op oeroude wijsheid kunnen bogen,
eren mij met mijn eigen cultus
en noemen mij bij mijn ware naam:

Koningin Isis.